گل لاله و انواع آن

گل لاله

گیاه لاله با نام علمی Tulipa احتمالا عامه پسندترین و مشهورترین گیاهان پیازداری است که در این مقاله به شرح آن میپردازیم و گفته میشود از ایران به قسطنطنیه برده شده است. به طوریکه شروع شهرت آن بر اساس مدارک موجود باید به بوس بکیوس نسبت داده شود. نامبرده که سفیر امپراتور رم “فردینانداول” در دربار سلطان سلیمان اول بود، لاله را در قسطنطنیه دیده و بذر آن را در سال ۱۵۵۴ میلادی با خود به وین برد. هلندی ها در اوایل قرن هفدهم شهرت گل لاله را به جایی رساندند که در سال ۱۶۳۴ جنون پولسازی از لاله شروع گردید و چنان دچار بورس بازی شد که یک پیاز نوع مخصوص آن به قیمتی بیش از ۳۰۰۰ دلار فروخته شده و چنین موقعیتی منحصر به گل لاله نبوده بلکه گلایول، سنبل و سایر گیاهان پیازدار نیز در قرون هفده و هجده به قیمتهایی در اروپا فروش رفته اند که حتی با توجه به معیارهای امروزی نیز غیر معقول به نظر میرسد.
اگر چه این گونه گلها هرگز در ایران چنین ارزش تجارتی را پیدا نکرده اند لیکن در مینیاتور، نقش قالی، ترانه ها و اشعار ما مورد تحسین و توجه قرار گرفته اند. چنانکه اگر کتاب حافظ را به طور اتفاقی باز کنیم اشعاری در این زمینه خواهیم یافت و چه بهتر که نقلی از هزارلاله داشته باشیم.

چو آفتاب می از شرق پیاله برآیـد           زباغ عارض ساقی هزارلاله برآیـــــد
نسیم در سرگل بشکند کلاله سنبل            چو از میان چمن بوی آن کلاله برآید

گیاه لاله ساختمان نسبتاً ساده ای دارد، پیاز این گیاه که در زیر سطح خاک قرار دارد تنها قسمتی از گیاه است که در شرایطی نامساعد از قبیل تابستان های گرم و زمستان های سرد نیز به زندگی ادامه می دهد. قسمت کلی پیاز تقریبا از برگ های رشد نیافته و ضخیم و کم رنگ به صورت لایه های مطبق به نام فلس تشکیل یافته که آب و غذا در این فلس ها ذخیره می‌گردد. سطح خارجی پیاز از چندین لایه به نام پوشینه به رنگ قهوه ای تیره پوشیده شده است که در قسمت داخلی اغلب نمدی شکل است.

گل لاله
ساختمان گیاه لاله

جوانه ای که در فصل پاییز درون پیاز این گیاه دیده می شود نمایانگر تمام اجزا گلی است که در فصل بهار ظاهر می گردد. ساقه گیاه کامل به یک و گاهی به چندین گل ختم می‌شود که در طول آن عده‌ای نیز به صورت پراکنده قرار دارند.
گل این گیاه دارای گل پوش رنگینی است که اندامهای نر و ماده گل را احاطه نموده و از شش قطعه آزاد کامل شامل سه قطعه خارجی و سه قطعه داخلی  کم و بیش شبیه هم تشکیل یافته است. در داخل گلپوش شش پرچم وجود دارد که هر کدام دارای یک میله بلند و نازک منتهی به یک بساک بوده و بساک تولید کننده دانه های گرده به صورت پودر می باشد.

در مرکز گل یک تخمدان بطری شکل سه حجره ای وجود داردکه هر حجره شامل تعداد زیادی تخمک است. در بالای تخمدان نیز یک کلاله سه سمتی رار گرفته که دانه های گرده به آن میچسبند. البته در اکثر گیاهان بجز گیاه لاله یک خامه بلند نیز بین تخمدان و کلاله قرار می گیرد.
سلولهای نر که از دانه‌های گرده به وجود می آیند، تخمک ها را بارور نموده و تخمک های بارور تبدیل به دانه می گردند در همین زمان بارور شدن و تبدیل تخمک ها به دانه است که تخمدان نیز تبدیل به میوه شده و به تدریج جداره‌های آن خشک و سخت می‌شود این چنین میوه ای را کپسول می نامند و هنگامی که دانه ها رسیدند این کپسول از بالا به وسیله سه شکاف باز می‌گردد.

پیاز گیاهان لاله مستور از چندین لایه پوشینه چرم مانند به رنگ قهوه ای سیر بوده که ممکن است در سطح داخلی نمدی شکل باشند که یکی از ویژگی های مهم طبقه بندی لاله می باشد.

ساقه چند یا چندین برگ و معمولاً فقط یک گل دارد ولی ممکن است معدودی از گونه ها ۲ تا چند گل نیز داشته باشند.

قطعات گلپوش تا قاعده آزاد بوده و به رنگ های قرمز،(که در این حالت اغلب دارای لکه سیاهی در قاعده است) مایل به ارغوانی، زرد یا سفید توأم با رنگهای دیگر در سطح خارجی، دیده می‌شوند.

نوع  میوه کپسول راست سه خانه ای که در هر یک چندین بذر مسطح روی هم چیده شده است.
لاله در حدود ۸۰ گونه دارد که در اروپا، مناطق مدیترانه‌ای و همچنین در آسیای مرکزی پراکنده بوده و در ایران نیز حدود ۱۲ گونه از آن یافت می‌شود که پاره ای از آنان تا کنون و به طور وضوح توسط گیاه شناسان شناسایی نگردیده اند.

گونه های متعدد و دو رگه های لاله جزو گیاهان متداول باغبانی به شمار میرود و کشور هلند مرکز تجارت عمده پیازهای آن می باشد.
در ادامه به معرفی چند نوع لاله میپردازیم.

 

لاله حافظی

لاله حافظی با نام علمی  Tulipa clusiana با ارتفاع ۲۵ سانتیمتر میباشد، گلهای سه رنگ آن از خارج به رنگ سفید و رمز و در قاعده سطح داخلی خود به رنگ ارغوانی تیره می باشند بر روی یک ساقه باریک و ظریف قرار دارند.
افراد زیادی این گونه را یکی از زیباترین و قشنگترین لاله ها شناخته و بر این اساس آن را بیش از ۳۰۰ سال است که در باغ های اروپا پرورش می دهند ولی احتمالاً وطن اصلی آن از ایران و از منطقه شیراز می باشد در حدود ۳۰ سال قبل گیاه شناسی به تصور آنکه گونه جدیدی را کشف نموده و از آنجایی که این گونه را در نزدیکی آرامگاه حافظ یافته بود آن را به نام Tulipa hafisii نامگذاری نمودند که به موجب مقررات نامگذاری لاتین گیاهان حق تقدم با نام قبلی آن Tulipa clusiana است که همچنان حفظ گردید.

گل لاله
لاله حافظی

 

لاله  بیشه زار

لاله  بیشه زار با نام علمی Tulipa biebersteiniana با ارتفاع ۲۵ سانتیمتر میباشد،  گلهای زرد همراه با خطوط سبز متمایل به بنفش سه قطعه خارجی گل پوش و همچنین غنچه واژگون واقع بر روی یک دم گل بلند وجه تمایز این گونه به شمار می روند.
این گونه به طور کلی در قسمتهای بالای جنگل سمت شمالی سلسله جبال البرز روییده ولی در بعضی از دره های داخلی نیز دیده شده است و به نظر می رسد که لاله نسبتا کمیابی باشد.
تقریبا مرموزی نیز به نام لاله رضائیه ((Tulipa urmiensis در شمال دریاچه رضائیه (ارومیه) شرح داده شده است که شبیه گونه فوق ولی کوچکتر بوده و دارای چند گل بر روی یک ساقه میباشد و قطعات گل پوش آن نیز در سمت خارج قهوه ای تر هستند.
این گیاه با وجود آنکه یکی از گونه های کاملاً متداول پرورش یافته در اروپا می باشد ولی هرگز به طور مجدد در ایران و منطقه رویشی خود جمع آوری نگردیده و بر همین اساس اطلاعات اندک و یا هیچ اطلاعاتی از حالت وحشی آن وجود ندارد.

گل لاله
لاله  بیشه زار

 

لاله خط دار

لاله خط دار با نام علمی (( Tulipa micheliana با ارتفاع  ۱۵ سانتیمتر به وسیله  گلهای درشت قرمز تا ۶ سانتیمتر طول و وجود خطوط کم و بیش مشخص به رنگ بنفش پر رنگ روی برگهای پهن و همچنین وجود پرزهای ریز ساقه و برگ خود از سایر گونه ها متمایز می‌گردد.
در قاعده قطعات گل پوش این گونه لکه سیاهی دیده می‌شود که امکان دارد این لکه ها در بعضی مواقع دارای حاشیه زرد باشد. جزو رستنی های مناطق استپی گرگان و خراسان بوده و در ارتفاعات حدود ۱۰۰۰ تا ۱۸۰۰ متر می روید.

گل لاله
لاله خط دار

 

لاله  آتشی

لاله  آتشی با نام علمی( Tulipa stapfii) با  ارتفاع ۲۰ سانتیمتر نسبتا شبیه لاله خط دار است با این تفاوت که برگهای آن بدون خط و عاری از پرز می باشد. پیاز آن که مستور از پوشینه های متعدد و بسیار نمدی است، معمولا در عمق زیادی از خاک قرار گرفته و به همین مناسبت بیرون آوردن آن  بسیار مشکل است.

قطعات گلپوش اینگونه به طول ۳ تا ۶ سانتی‌متر و در مورد نام علمی صحیح آن نیز تردیدهای فراوانی وجود دارد و حتی به نام لاله اراکی (Tulipa sultanabadense) (سلطان آباد = اراک) نیز نام گذاری گردیده است. دردامنه های سنگلاخی کوه های زاگرس فراوان روییده ولی در مزارع نیز غالباً دیده می شود.

 

گل لاله
لاله  آتشی

 لاله کوهی

لاله کوهی  با نام علمی ( (Tulipa montan با ارتفاع ۱۵ سانت  لاله کوچک بسیار شگفتی است که دارای دو  شکل با دو رنگ مختلف می باشد. گلهای آن یا به رنگ زرد خالص و یا به رنگ قرمز با لکه سیاه متمایل به سبز در قاعده داخلی خود می باشد، قطعات گلپوش این گونه در حدود ۴ سانتی متر طول دارند. در محل‌هایی که دو رنگ مختلف این گونه با یکدیگر می‌رویند شانس یافتن حد فاصل آنها به رنگ مخلوط کم و بیش نارنجی نیز وجود دارد.
پوشینه های قهوه ای پر رنگ پیازهای کوچک آن در سمت داخلی نمدی است. پراکندگی آن زیاد بوده ولی به خصوص در کوه های البرز و تا حدود ۳۰۰۰ متر ارتفاع فراوان یافت میشود.

 

 

 

گل لاله
لاله کوهی

 

لاله ریزه

لاله ریزه با نام علمی ((Tulipa humilis یا ((Tulipa violacea با ارتفاع ۱۵ سانتیمتر. وطن این لاله کوچک مناطق مرتفع کوه های زاگرس و البرز بوده و معمولا گلهای آن در نزدیکی برف های در حال ذوب دیده می شود.
برای گیاه شناسان این گونه یک گیاه گیج کننده است زیرا رنگهای متنوع آن گاهی به رنگ سفید آمیخته با کمی قرمز از خارج با قاعده گلپوش های زرد و پرچم‌های زرد یا سیاه دیده شده و گاهی نیز رنگ گل آن قرمز ارغوانی تیره با یک لکه سیاه در قاعده بوده که امکانا حاشیه‌ این لکه زرد است. با این حال چون همیشه دارای یک گل بوده و تقریبا همیشه سه برگ دارد قابل تشخیص است.

 

گل لاله
گل لاله

لاله ریزه

 لاله هفت رنگ

لاله هفت رنگ با نام علمی (Tulipa biflora) یا
(Tulipa polychrome, Tulipa buhseana) با  ارتفاع ۱۵ سانتیمتر، به نظر می‌رسد که   این  گیاه زیبا  متداول ترین گونه لاله ایرانی باشد که در بین رستنیهای استپی فلات های مرتفع و یا دامنه کوه ها و اکثراً در ارتفاعات متوسط دیده می‌شود و شباهت خیلی زیادی به شکل کمرنگ لاله ریزه داشته ولی در مقام مقایسه این گونه را می توان به وسیله قطعات داخلی گلپوش پهنتر تشخیص داد. مظافا این گونه ممکن است از یک تا شش گل داشته باشد و به طور معمول همیشه دارای دو برگ است.

گل لاله

 لاله هفت رنگ

خرید گل لاله عباسی ابلق

منبع کتاب لاله ها و زنبق های ایران و گونه های مجاور، موسسه گیاهشناسی ایران، باغ گیاه شناسی آریامهر
گردآوری تک کاکتوس

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

11 − پنج =